تصور جهان امروز بدون وجود فرش سخت است. چنین جهانی بی‌رنگ و روح است. جهان ما حتما با فرش زیباتر است. اما این ایده درخشان چطور و در چه زمانی به ذهن کنجکاو بشر خطور کرد؟
فرش یا قالی نوعی از منسوجات است که معمولا برای پوشش زمین از آن استفاده می‌کنیم. برای خیلی از ما تصور کردن یک خانه بدون فرش تقریبا محال است. خانه بدون قالی همیشه ناقص است. اما با وجودِ احساس این ضرورت، ما حضور فرش و قالی را معمولا نادیده می‌گیریم. هر روز بر روی فرش هایی با طرح‌ها و رنگ‌های مختلف راه می‌رویم، روی نقش و نگارهای متنوعش قدم می‌زنیم ولی با آن مثل یک پدیده پیش پا افتاده رفتار می‌کنیم.
فرش پدیده ای عجیب و پیچیده است. ترکیبی از چندین فن باستانی مثل ریسندگی، رنگرزی، بافندگی و هنرهای کهن انتزاعی است. تا حالا به این فکر کرده اید که اگر ایده بافتن فرش و قالی هیچ وقت به ذهن انسان نرسیده بود جهان امروز ما چه شکلی داشت؟ تصور جهان امروز بدون وجود فرش سخت است. چنین جهانی بی‌رنگ و روح است. جهان ما حتما با فرش زیباتر است. اما این ایده درخشان چطور و در چه زمانی به ذهن کنجکاو بشر خطور کرد؟
قالی هم مثل هر ایده دیگری به مرور زمان در ذهن انسان شکل گرفت و در طول تاریخ تکامل پیدا کرد. میتوان حدس زد که انسانِ شکارچیِ غارنشین برای اولین بار از پوست حیوانات به عنوان زیرانداز استفاده کرده باشد. بعدها شکارچیان با بافتن الیاف گیاهان به صورت تار و پود، توانستند تله‌های شکاری بسازند و به این شکل فنِ بافتن را در طول هزاران سال توسعه دادند تا به حصیر و جاجیم و قالی رسید. با این حال نمی‌دانیم اولین قالی‌ها در چه زمانی و توسط چه گروهی از مردم بافته شد. منسوجات با گذر زمان پوسیده می‌شوند و از بین می‌روند در نتیجه شواهد باستان شناسی زیادی از فرش‌های باستانی به دست نیامده است. با این حال می‌دانیم که در حوالی سال ۵۰۰ قبل از میلاد (۲۵۰۰سال پیش – هم زمان با امپراتوری هخامنشیان) هنر قالی بافی به اوج شکوفایی خود رسیده بود و در سراسر جهان باستان به خوبی شناخته شده بود.
این دانسته ها را مدیون سرزمین سردسیر سیبری و یک شاهزاده خانم سکایی هستیم که در حدودِ سالِ ۵۰۰ قبل از میلاد در دره پازیریک، حوالی کوه های آلتای (نزدیک سیبری امروزی) همراه با گنجینه ای ارزشمند به خاک سپرده شده. مجموعه به دست آمده که امروز در موزه آرمیتاژ روسیه نگهداری می شود بسیار ارزشمند است. در بین اشیا مهم یافته شده یک فرش بسیار نفیس وجود دارد که یخ و سرما آن را به مدت دوهزار پانصد سال از پوسیدگی حفظ کرده است.
فرش پازیرک
در اعماق تاریخ، گنجینه‌ای بی‌نظیر نهفته بود که در سال‌های ۱۳۲۶ تا ۱۳۲۸ خورشیدی (۱۹۴۹-۱۹۴۷) توسط سرگی رودنکو، از خاک بیرون کشیده شد. این گنجینه، فرش پازیریک نام داشت و لقب قدیمی‌ترین فرش جهان را به خود اختصاص داد.
دره پازیریک، واقع در ابتدای رشته‌کوه‌های آلتای در سرزمین پهناور روسیه، محل کشف این شاهکار هنری بود. در کنار این فرش، اشیاء باستانی ارزشمندی همچون جواهرات طلایی، اجساد مومیایی با تتو روی پوست و اسباب بازی های چوبی و فلزی، گویی گنجینه‌ای از دوران باستان را در دل گور یخ‌زده یکی از فرمانروایان سکایی به نمایش گذاشته بودند.
فرش پازیریک، بافته‌ای از جنس پشم با رنگ‌های زنده و شاد، داستانی از زندگی و طبیعت را بر تار و پود خود نقش بسته بود. این فرش تقریباً مربعی، تصاویری از سوارکاران، آهوهای در حال چرا و جانوران افسانه‌ای با سر عقاب و بدن شیر را به نمایش می‌گذاشت. حاشیه‌ای گل‌دار نیز زیبایی این اثر هنری را دوچندان می‌کرد.
کشف این فرش، دنیای تاریخ و هنر را متحول کرد. مورخان تا آن زمان تصور نمی‌کردند که بافته‌ای از حدود پانصد سال پیش از میلاد، تا این حد کامل و پیشرفته باشد. ظرافت و مهارت در بافت و نقشه‌کشی این فرش، آن را در ردیف بافته‌های امروزی قرار می‌داد.
ابعاد این فرش ۱۸۳ × ۲۰۰ سانتی‌متر و تراکم گره آن تقریباً ۳۶۰،۰۰۰ گره در متر مربع است که از اکثر فرش‌های مدرن بالاتر است.
اما شگفت‌انگیزتر از آن، محل کشف این گنجینه بود. بافتی چنین پیشرفته، نه در مراکز متمدنِ بین‌النهرین، ایران، یونان یا مصر، که مهد تمدن‌های باستانی شناخته می‌شدند، بلکه در گور پادشاهی سکایی در اعماق سیبری یافت شد.
بر اساس برخی منابع، این قالیچه در ارمنستان باستان، با استفاده از گره دوگانه ارمنی و رنگ قرمز ارمنی (cochineal) ساخته شده است. منبع دیگری نیز وجود دارد که به دلیل تزئینات و نگاره های فرش، آن را یک اثر وارداتی ایرانی می‌داند.
سرگی رودنکو کاشف این قالیچه، معتقد بود نقش‌مایه‌های این فرش شباهت زیادی با نقش برجسته‌های تخت جمشید دارد و سبک هنری هخامنشیان را تداعی می‌کند.
مردم فرهنگ پازیریک، عشایر سوار‌کار بودند که در استپ ها زندگی می‌کردند. برخی از آنها از طریق تجارت اسب با بازرگانان در ایران، هند و چین ثروت قابل توجهی به دست آورده بودند. تنوع این تجارت ها در مجموعه اشیاء کشف شده در مقبره‌های پازیریک به وضوح قابل مشاهده است. این اشیاء شامل نمونه های کمیابی مانند آویزهای نمدی، ابریشم چینی، اسب‌هایی با تزئینات ظریف و ابزارهای مختلف میشود.
راز ماندگاری اشیاء کشف شده در مقبره‌های پازیریک در نفوذ آب به داخل مقبره‌ها در دوران باستان و یخ زدن آن نهفته بود. این اتفاق، اشیاء تدفین شده را در آغوش یخی ابدی محبوس کرد و آنها را تا زمان کشف در یخ های دائمی سالم نگه داشت.
فرش پازیرک یک نمونه اعلا از هنر رنگ رزی و همچنین نمونه ای ظریف از هنر بافندگی است. نقوش انتزاعی آن نشان دهنده ذوق هنرمندان در مقیاس جهانی آن زمان است. بدون شک این فرش نفیس در زمان خود یک گنج بزرگ و دارایی ارزشمند بوده. میتوان حدس زد که هنر قالی بافی هزاران سال قبل از بافته شدن فرش پازیریک توسط مردمان باستان توسعه داده شده بود و تا قبل از ۲۵۰۰ سال پیش به مرحله ای از تکامل رسیده بود که فرشی نفیس و ظریف مانند فرش پازیرک را ممکن می‌کرد.
برای غرق شدن در دنیای فرش و قالی به کجا سفر کنیم؟
اگر به فرش و تاریخچه آن علاقه‌مند شده‌اید، ایران ما، گنجینه‌ای بی‌نظیر برای کاوش شماست. ایران به عنوان مهد فرش دستباف شهرت جهانی دارد و در هر گوشه از این سرزمین کهن می توانید ردپایی از این هنر اصیل را بیابید. در ادامه به معرفی برخی از مشهورترین شهرهای فرش ایران و دیدنی های مرتبط با آن ها می پردازیم:
موزه فرش ایران در تهران: این موزه در ضلع شمالی پارک لاله تهران واقع شده‌است و بزرگترین مجموعه فرش‌های ایرانی در جهان را در خود جای داده است. در این موزه می‌توانید فرش‌های نفیس از دوره‌های مختلف تاریخ ایران، از جمله دوره صفویه و قاجار را ببینید. همچنین نمایشگاه‌هایی در مورد تکنیک‌های بافت فرش، رنگرزی و طراحی نیز وجود دارد.
تبریز: تبریز، شهر اولین ها، در زمینه فرش نیز پیشتاز بوده و به عنوان قطب تولید فرش نفیس در ایران شناخته می شود. فرش تبریز با ظرافت و نقشه های منحصر به فردش، شهرت جهانی دارد.
موزه شهرداری تبریز: در شهر تبریز که در طبقه زیرزمین ساختمان کاخ شهرداری تبریز واقع شده‌است. این موزه دارای تالار های متعددی است، از جمله از این تالار ها میتوان به تالار فرش با بزرگ ترین فرش دست بافت اشاره کرد.
اصفهان: اصفهان، شهر هنر و زیبایی، از مراکز مهم تولید فرش در ایران است. فرش اصفهان با طرح های اصیل ایرانی و رنگ های شاد و متنوع شناخته می شود.
- موزه فرش اصفهان: این موزه در میدان امام علی واقع شده و خانه مجموعه ای از فرش های نفیس اصفهان و سایر نقاط ایران است.
- قیصریه و میدان نقش جهان: قیصریه و میدان نقش جهان از بزرگترین بازارهای اصفهان و محلی برای خرید فرش های دستباف اصفهان است.
- بازار بزرگ کاشان: بازار بزرگ کاشان محلی ایده آل برای خرید فرش کاشان و سایر صنایع دستی نفیس ایرانی است.
موزه فرش آستان قدس رضوی: موزه فرش مشهد از بزرگترین و تخصصی ترین موزه‌های فرش در خاورمیانه به شمار می‌رود.تمام فرش‌های موجود در موزه فرش آستان قدس رضوی حاوی اصالت و هنری دیرینه هستند. نگهداری از بسیاری از این فرش‌ها نیاز به تخصص و دقت فراوان دارد. اغلب فرش‌هایی که در این موزه نگهداری میشود، یادگار دوره قاجار است.
بازار کرمان: کرمان، شهر پسته و زعفران، از دیگر مراکز مهم تولید فرش در ایران است. فرش کرمان با طرح های گل و بته ای و رنگ های گرم و دلنشین شناخته می شود. بازار کرمان محلی ایده آل برای خرید فرش کرمان و سایر صنایع دستی نفیس ایرانی است.
موزه فرش اردکان: خانه ملک افضل یا افضلی اردکان، یکی از خانه‌های سنتی در دل بافت تاریخی محله چرخاب اردکان یزد می‌باشد که قدمتش به اواخر دوره قاجاریه و اوایل دوره پهلوی می‌رسد. موزه فرشاردکان، سال ۱۳۸۸ هـ. ش در داخل خانه افضلی و توسط «استاد پور شاه‌محمدی» بافنده و استادکار نقوش اصیل فرش در اردکان تأسیس شده است.
اینها فقط تعدادی از شهرهای فرش خیز ایران هستند. در هر شهر می توانید ده ها مکان دیگر مرتبط با فرش مانند کارگاه های تولیدی، فروشگاه های فرش و نمایشگاه های فرش را پیدا کنید. به هر نقطه از ایران که سفر کنید، فرصتی بی نظیر برای آشنایی با تاریخچه و هنر فرش ایرانی و همچنین خرید فرش های نفیس و دستباف این سرزمین خواهد بود.
کوله‌راه: سفری هوشمندانه، خاطره‌ای به‌یادماندنی
کوله‌راه، پلتفرمی جامع برای گردشگری هوشمند است که به شما کمک می‌کند تا سفری ایده‌آل و متناسب با سلیقه، علایق و بودجه خود را پیدا کنید. با استفاده از کوله‌راه، می‌توانید:
- به اطلاعات کاملی از مقاصد گردشگری در سراسر ایران دسترسی داشته باشید.
- تورهای مختلف را با یکدیگر مقایسه کنید و بهترین گزینه را انتخاب نمایید.
- تورهای معتبر را شناسایی کنید و با برگزارکنندگان آنها آشنا شوید.
- از تجربیات و نظرات سایر مسافران در مورد مقاصد و جاذبه‌های گردشگری مختلف استفاده کنید.
- برنامه سفر مناسب خود را پیدا کنید.
- رایگان و بی‌واسطه: کوله‌راه شما را مستقیما به مجری و گرداننده تور متصل می‌کند.
با کوله‌راه، سفری هوشمندانه، خاطره‌ای به‌یادماندنی را برای خود و عزیزانتان رقم بزنید.
برای اطلاعات بیشتر، به وب‌سایت https://koolerah.ir/ مراجعه کنید.
